Eylül 2021’de Mars‘a çarpan bir meteor, bilim insanlarının gezegenin iç kısmı hakkında bildiklerini temelinden sarstı. Çarpışmadan sonra gezegende titreşen sismik enerjiyi analiz eden araştırmacılar, Mars’ın sıvı metal çekirdeğini saran bir erimiş kaya tabakası keşfettiler. Nature dergisinde yayınlanan iki yeni makalede bildirilen bulgular, Mars çekirdeğinin daha önce düşünülenden çok daha küçük olduğuna işaret ediyor. Mars’ın çekirdeği sanılandan küçük
Mars’ın iç yapısını araştıran NASA’nın InSight görevi, gezegenin çekirdeğinin daha önce düşünülenden daha küçük olduğunu ve sıvı metal çekirdeğini saran bir erimiş kaya tabakası olduğunu ortaya çıkardı. Bu bulgu, Mars’ın nasıl oluştuğu ve evrimleştiği hakkında yeni ipuçları veriyor.
Mars’ın yüzeyine sismometreli bir araç indiren InSight görevi, 2018 ve 2022 yılları arasında gezegeni sarsan yüzlerce ‘Mars depremi’ tespit etti. Bu depremler ya da çarpmalar sonucu oluşan sismik dalgalar, gezegenin içindeki malzemelerin türüne bağlı olarak değişiklik gösteriyor. Bu sayede sismologlar, dalgaların geçişini ölçerek Mars’ın katmanlarını keşfetmeye çalışıyorlar. Dünya’da da benzer bir yöntem kullanılıyor. Diğer gezegenlerin de Dünya ile benzer katmanlara sahip olup olmadığını bulmak, yaşam için uygun olup olmadıkları da dahil olmak üzere jeolojik tarihlerini anlamak için kilit öneme sahip.
InSight’ın sismometresi Mars depremlerini tespit eden ilk araç olurken Temmuz 2021’de araştırmacılar, görevin 11 deprem gözlemine dayanarak Mars’ın sıvı çekirdeğinin yaklaşık 1.830 kilometrelik bir yarıçapa sahip olduğunu bildirmişti. Bu, birçok bilim insanının beklediğinden daha büyüktü. Ve çekirdeğin demirle karışık şaşırtıcı derecede yüksek miktarda kükürt gibi hafif kimyasal elementler içerdiği öne sürüldü.
Ancak Paris Yer Fiziği Enstitüsü’nde jeofizikçi ve Nature dergisinde yayınlanan iki makaleden birinin başyazarı olan Henri Samuel, Eylül 2021’deki göktaşı çarpmasının “her şeyin kilidini açtığını” söylüyor. Göktaşı gezegene InSight’ın bulunduğu yerin karşı tarafından çarpmıştı. Bu, InSight’ın daha önce incelediği Mars depremlerinden çok daha uzak bir mesafe olmakla birlikte, sondanın Mars çekirdeği boyunca ilerleyen sismik enerjiyi tespit etmesini sağladı.
Bulmaca çözülüyor
Sismik enerjinin gezegeni dolaşma şekli, bilim insanlarının sıvı çekirdek ile katı manto arasındaki sınır olarak düşündükleri, gezegenin merkezinden 1.830 kilometre uzaklıktaki sınırın aslında sıvı ile katı arasında farklı bir katman olduğunu gösterdi. Bu katman, manto ile buluşan yeni keşfedilmiş erimiş kaya tabakasıydı. Samuel, asıl çekirdeğin bu erimiş kaya tabakasının altında gömülü olduğunu ve sadece 1.650 kilometrelik bir yarıçapa sahip olduğunu söylüyor. Revize edilen çekirdek boyutu bazı bulmacaları da çözüyor. Mesela araştırma sayesinde, Mars çekirdeğinin yüksek miktarda hafif element içermesi gerekmediği anlamını çıkartabiliriz. Gezegenin içindeki ikinci bir sıvı katman, Mars’ın uydusu Phobos’un yerçekimsel çekişiyle deforme olmaya nasıl tepki verdiği gibi diğer kanıtlarla da daha örtüşüyor.
Benzersiz ilginç katmanlaşma
Samuel’den bağımsız bir ekip tarafından yayınlanan ikinci bir makale ise Mars’ın çekirdeğinin erimiş kaya tabakasıyla kaplı olduğunu kabul etmekle birlikte çekirdeğin yarıçapının 1.675 kilometre olduğunu tahmin ediyor. Çalışmada aynı uzak meteor çarpmasından kaynaklanan sismik dalgaların yanı sıra Mars çekirdeğindeki yüksek basınç ve sıcaklıklarda demir, nikel ve sülfür gibi erimiş elementlerin karışımlarının özelliklerinin simülasyonları da analiz edildi. Mars’taki bu durum aslında oldukça benzersiz. Erimiş kayanın erimiş demirle karşı karşıya olmasını hayli ilginç bulan bilim insanları bunun Dünya’da olmayan bir şey olduğunun altını çiziyor.
Öte yandan erimiş kaya tabakası, bir zamanlar Mars’ı kaplayan bir magma okyanusundan arta kalmış olabilir. Bilim insanları magmanın soğuyup katılaşarak kayaya dönüşürken, arkasında hala ısı salan ve mantonun tabanında kayayı erimiş halde tutan derin bir radyoaktif element tabakası bırakmış olabileceğini düşünüyor.
Güneş panelleri tozla kaplı olan InSight iniş aracı şu anda hizmet dışı olduğundan, bilim insanlarının Mars’ın çekirdek boyutunu yakın zamanda yeniden önemli ölçüde revize edebilecek herhangi bir kanıt toplaması pek olası değil. Ancak görevin geçmiş gözlemlerinin gözden geçirilmesi, Mars’ın içinde ne olduğuna dair bazı yeni ayrıntıları ortaya çıkarabilir.
